Asansör sektöründeki en gelişmiş güvenlik kılavuzlarından biri olan EN81-20 asansör standardı, EN81-1 ve EN81-2’nin önceki sürümlerinin yerini almış ve Eylül 2017’den bu yana resmi olarak uygulanmaktadır. Bu standart, istenmeyen kabin hareket risklerini azaltmaya, teknisyenler için çalışma ortamını iyileştirmeye ve engel algılama sistemlerini geliştirmeye odaklanarak yolcu ve yük asansörlerinin tasarım ve montajında köklü bir değişiklik getirmiştir.
Kullanıcıların kapı çarpışmaları ve çukurlara düşmelerden kaynaklanan kazaların ele alınması, bu asansör standardının 2020 ve 2024 yıllarındaki son güncellemelerinin temel nedenlerinden biridir. Bu, Avrupa Standardizasyon Komitesi’nin (CEN) bu alandaki zorluklara yanıt olarak bir yaklaşım benimsediğini göstermektedir. Bu teknik belge, yalnızca donanım gereksinimlerini yeniden tanımlamakla kalmayıp, aynı zamanda Güvenlik Uygulamalarında Programlanabilir Elektronik Sistemler (PESSRAL) gibi yazılım yönlerine de özel önem vermektedir.
Standardın Felsefi Temelleri ve Temel Hedefleri:
Entegre Güvenlik Kavramsal Çerçevesi
EN81-20 standardının geliştirilmesi, “aktif güvenlik” felsefesine dayanmaktadır. Yalnızca bir kazadan sonra hasarı sınırlamaya odaklanan önceki reaktif yaklaşımların aksine, bu standart, olası risk senaryolarını öngörerek, önleyici mekanizmaları asansör tasarımının merkezine yerleştirir.
Örneğin, İstenmeyen Kabin Hareketi Koruması (UCMP) sisteminin tasarımı, kapılar açıkken herhangi bir yetkisiz hareket tespit edildikten hemen sonra acil durdurma sürecini etkinleştirecek şekildedir. Bu mekanizma, 0,5 mm’ye kadar operasyonel doğruluk sağlamak için gelişmiş konumlandırma sensörleri ve sinyal işleme algoritmaları kullanır.
Kapsanan Hedef Gruplar
Bu standardın 0.2.2.1 maddesine göre, sıradan kullanıcılar, yetkili teknik personel ve asansör boşluğunun yakınında bulunan kişiler olmak üzere üç ana paydaş grubu korunmaktadır.
Bu grupların her biri için özel önlemler alınmıştır. Örneğin, asansör boşluğuna ve kabin tavanına, bu alanlarda izin verilen maksimum kişi sayısını gösteren uyarı levhalarının yerleştirilmesine ilişkin yeni gereklilikler, doğrudan bakım teknisyenlerinin güvenliğini hedeflemektedir.
Ayrıca, boşluk aydınlatma sisteminde (minimum 50 lüks) ve makine dairesinde (200 lüks) yapılan iyileştirmeler, bakım işlemleri sırasında insan hatalarının azaltılmasına katkıda bulunmuştur.
Kritik bileşenlerin tasarımında teknik gelişmeler
Gelişmiş hareket kontrol sistemleri
EN81-20 standardının dönüm noktalarindan biri, frenleme ve hız kontrol sistemlerine ilişkin gerekliliklerin tamamen yeniden tanımlanmasıdır. 5.9.3.5.3 maddesine göre, hidrolik asansörler, önceki standartlara kıyasla önemli bir azalma olan maksimum 50 MPa ayarlı basınç tahliye valfleriyle donatılmalıdır.
Hareket eden asansörlerde, devrelerden birinde arıza olması durumunda diğer sistemin otomatik olarak devreye girmesi için bağımsız çalışan çift elektromekanik fren sistemlerinin kullanılması zorunludur. Bu önlemler, nominal hızın 1,15 katına kadar anormal ivmelenmeleri algılayabilen ek hız regülatörlerinin montajıyla birlikte, hareket sistemlerinin güvenilirliğini önemli ölçüde artırmıştır.
Onarımlar için çalışma alanının optimize edilmesi
Standardın 6.2.3 maddesi, onarım alanlarındaki boyut gereksinimlerini ve güvenlik ekipmanlarını özel olarak ele almaktadır. Buna göre, kabin tavanındaki minimum boş alan 0,85 m2’ye çıkarılmalı ve en az 1,1 m yüksekliğindeki koruyucu duvarlar kaymayı önleyici tutamaklarla donatılmalıdır.
Asansör kuyusu otomatik acil durum aydınlatma sistemli sabit bir muayene kontrol istasyonunun kurulması da bu versiyonun önemli bir yeniliğidir. Ayrıca standart, kabin yapısında ve kat kapılarında yangına dayanıklı malzemelerin kullanımını ilk kez zorunlu hale getirmekte ve bu da EN1363-1 standardının ısıl direnç testlerine göre değerlendirilmektedir.
Algılama ve İzleme Sistemlerinde Yenilikler
Kapı Koruma Sistemlerinin İyileştirilmesi
Standardın 7.2.6 maddesine göre, kapı engeli algılama sistemleri en az 50 mm (Resolution) çözünürlüğe sahip olmalıdır. Bu, kapının kapanmasını engelleyen 50 mm’den büyük herhangi bir nesnenin optik veya mekanik sensörler tarafından anında algılanması ve kapıya geri dönüş komutunun verilmesi gerektiği anlamına gelir.
Bu doğruluk seviyesine ulaşmak için, kapı kontrol devrelerinin tasarımında en az 1000 Hz örnekleme hızına sahip dijital sinyal işlemcilerinin kullanılması gerekmektedir.
Standart ayrıca, koruma sistemlerinin farklı nem ve sıcaklık koşullarında (-20 ila +60 santigrat derece) doğru çalıştığını kontrol etmek için belirli periyodik testler de öngörmektedir.
Güvenli Elektronik Sistemlerin Entegrasyonu (PESSRAL)
EN81-20 standardı, güvenlik uygulamalarında programlanabilir elektronik sistemler için ilk kez kesin gereklilikleri tanımlamaktadır (PESSRAL). Bu belgenin Ek A’sına göre, kritik işlevlerle ilgili tüm kontrol modülleri, Üçlü Modüler Yedeklilik (Triple Module Redundancy) sisteminden yararlanmalı ve IEC61508 standardına uygun olarak SIL3 sertifikasına sahip olmalıdır.
Bu sistemler, tüm sensör ve aktüatörlerin sağlığını 100 milisaniyeye kadar aralıklarla kontrol etmeli ve herhangi bir anormallik tespit edilmesi durumunda derhal güvenli duruma (Fail-Safe) geçmelidir.
Yapısal ve malzeme tasarımında yeni gereksinimler
Gelişmiş yapısal dayanıklılık
Standardın 5.2.4 maddesi, kabin gövdesi ve kapı çerçevelerinin mukavemetinin hesaplanması için yeni kriterler belirlemiştir. Buna göre, kabinin yan duvarları, kalıcı deformasyona neden olmadan 300 N/m2’ye eşdeğer yatay bir kuvvete dayanabilmelidir.
Cam kapılar için, en az 8 mm kalınlığında ve PVB ara katmanla donatılmış lamine cam kullanımı da zorunludur. Çalışma testlerinde, bu camlar 1,5 metre mesafeden fırlatılan 500 gramlık bir çelik bilyenin darbesine kırılmadan dayanabilmelidir.
Ergonomik Faktörlerin Optimizasyonu
EN81-20 standardı, asansör tasarımında insan-mühendislik unsurlarına özel önem vermektedir. 6.3.2 maddesine göre, kabin içindeki kontrol düğmelerinin yerden yüksekliği 900 ila 1200 mm arasında olmalı ve görme engelliler için Braille göstergelerle donatılmış olmalıdır.
Ayrıca, kabin içindeki aydınlatma seviyesi, yerden 1 metre yükseklikte en az 100 lüks olmalıdır; bu, önceki standartlara göre %20’lik bir artış anlamına gelir. Akustik alanında ise standart, kabin içinde izin verilen maksimum ses seviyesini normal hareket halinde 55 dB ile sınırlandırmaktadır.
Test ve Doğrulama Süreçleri
Kapsamlı Test Protokolleri
EN81-20 standardının Ek B’si, tüm asansör alt sistemlerini değerlendirmek için 28 farklı test protokolü içerir. Bunlar arasında, nominal yükün %150’si ile 10 tam çevrim boyunca dinamik yükleme testleri, sönümleme koşulları altında fren performans testleri (Fade Test) ve hareket sırasında simüle edilmiş güç kesintisi yer alır.
UCMP sistemiyle ilgili testlerde, kabinin 5 mm’lik istenmeyen bir hareket durumunda bile anında durabilmesi ve 2 mm içinde konumunu koruyabilmesi gerekir.
Dokümantasyon ve İzlenebilirlik Gereksinimleri
Standardın 8.2. maddesine göre, üreticilerin her asansör ünitesi için tasarım çizimleri, fabrika test sonuçları, parça listesi ve özel bakım talimatlarını içeren eksiksiz bir teknik dosya hazırlamaları gerekmektedir.
Bu dokümantasyon, üretim tarihinden itibaren en az 15 yıl süreyle saklanmalı ve düzenleyici makamlara sunulmalıdır. Ayrıca standart, yaşam döngüsü izleme ve zamanında değişim sağlamak için tüm kritik bileşenler için RFID izleme sistemlerinin kullanılmasını zorunlu kılmaktadır.
Uygulama ve Uygulama Zorlukları
Tamamlayıcı Standartlarla Uyum
EN81-20 standardı, diğer Avrupa standartlarıyla bilinçli olarak uyumlu hale getirilmiştir. Örneğin, yangına dayanıklılık gereklilikleri EN81-73’e, depreme dayanıklılık gereklilikleri ise EN81-77’ye uygun olarak karşılanmalıdır. Bu uluslararası uyum, üreticiler için birleşik sertifikaların verilmesini ve denetim süreçlerinin standartlaştırılmasını sağlar.
Ekonomik ve Teknik Hususlar
EN81-20 standardının tam olarak uygulanması, ilk üretim maliyetlerini %25’e kadar artırsa da, uzun vadeli analizler, bakım maliyetlerinde %40 ve kazalardan kaynaklanan hasarlarda %60’lık bir azalmanın ekonomik olarak haklı olduğunu göstermektedir.
Ancak asıl zorluk, mevcut üretim hatlarının iyileştirilmesi ve teknik personelin gelişmiş elektronik sistemlerle çalışacak şekilde eğitilmesidir.
Sonuç ve Geleceğe Bakış
EN81-20 standardı, teknik yenilikleri operasyonel gerekliliklerle dengeleyerek yeni nesil akıllı asansörler için net bir yol haritası sunmaktadır. Bu standardın hükümlerinin, Nesnelerin İnterneti (IoT) ve yapay zekâ teknolojilerinin entegrasyonu ile birlikte, bir kaza meydana gelmeden önce hataları tahmin edip düzeltebilen kendi kendini iyileştiren sistemlerin ortaya çıkması bekleniyor.
Yorum yok